گفتمان ایدئولوژیک و مالکیت زمین شهری

نوع مقاله : پژوهشی کیفی

نویسندگان
1 هیت علمی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربتی مدرس
2 دانشجوی دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی‌شهری دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
در طول تاریخ ایران، مالکیت زمین بعنوان یک منبع قدرت در تسلط حکومت‏ها قرارداشته و این امر همواره مالکیت خصوصی را مغلوب مالکیت عمومی کرده است. این مسئله از چارچوب مفهومی معیوبی ناشی می‏شود که در توجیه روابط مالکیت، مورد استفاده قرارگرفته و موجب نوعی آشفتگی در همه لایه ‏های جامعه ایرانی از جمله شهرها شده‏ است. این مقاله ناپایداری حقوق مالکیت بر زمین‏ شهری در ایران پس از انقلاب اسلامی را مورد مطالعه قرار می‏دهد تا نشان‏ دهد این ناپایداری، چگونه شکل ‏بندی و مورفولوژی‏ شهرهای ایران را دگرگون ساخته‏ است. الگوی تحقیق توصیفی تحلیلی است و داده‏ های مورد نیاز از برنامه ‏ها، قوانین، مصاحبه‏ ها، پژوهش‏ها و اسناد مرتبط در بازه زمانی بعد از انقلاب (1357) تا پایان دولت دهم (1392) استخراج شده و به روش اسنادی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته ‏اند. نتایج پژوهش نشان‏ می‏دهد؛ بعد از پیروزی انقلاب و تحت تاثیر رویکرد ایدئولوژیک حکومت، الگوی مالکیت زمین دستخوش تغییرات گسترده‏ا ی می‏شود و قوانینی به تصویب می‏رسد که ضمن تحدید مالکیت خصوصی، منشاء مالکیت‏های جدیدی برای حکومت فراهم می ‏آورند. حکومت، زمین‏های وسیعی در اختیار دارد و این موضوع بستر را برای خروج مالکیت زمین‏ شهری از ترتیبی طبیعی به ترتیبی ایدئولوژیک فراهم می‏کند. بطوری که در گفتمان ایدئولوژیک دولت‏های پس از انقلاب، گاهی مالکیت یک راه ‏حل، و گاهی، مالکیت خود مشکل است، دولتی، مالکیت را عامل به حاشیه راندن محرومان و دیگری آن را در حمایت از اقشار آسیب ‏پذیر جامعه ضروری می‏داند. از این‏رو، سیستم مالکیت زمین ثابتی شکل نمی‏گیرد و این امر اثرات نامطلوبی در سیمای شهرهای ایران، خصوصاً تهران برجای می‏گذارد.



کلیدواژه‌ها

موضوعات


آبراهامیان، ی. (1397). تاریخ ایران مدرن، ترجمه؛ محمدابراهیم فتاحی. چاپ هجدهم. تهران: انتشارات نشر نی.
ابتهاج ،ا. (1371). خاطرات ابوالحسن ابتهاج. جلد 1. تهران: انتشارات علمی.
اشرف، ا. (1359). موانع رشد سرمایه‏داری در ایران (دوره قاجاریه). تهران: انتشارات پیام.
اطهاری، ک. (1382). سنجش در انداختن طرحی نو؛ بنیاد مسکن انقلاب اسلامی. گفتگو.
اوغلو، ع. رابینسون جیمز، ر (1393). چرا ملت‏ها شکست می‏خورند، ترجمه م، میردامادی و م، نعیمی‏پور، تهران؛ انتشارات روزنه.
بشیریه، ح.(1379). جامعه‏شناسی سیاسی ایران، تهران: انتشارات نشر نی.
بیات،آ.(1391). سیاست‏های‏خیابانی: جنبش تهی‏دستان در ایران، ترجمه: سیداسدالله نبوی چاشمی، تهران: انتشارات پردیس‏دانش.
برادران، م. غفاری، غ. ربیعی، علی. زاهدی‏مازندرانی، م. (1398). دولت و سیاست‏گذاری مسکن بعد از انقلاب اسلامی. برنامه‏ریزی رفاه و توسعه اجتماعی. 1(38)، 180 -218.
حاجی‏زاده، م. (1400). تحلیل گفتمان سیاست‏های زمین شهری در تولید فضا، دوره 1300 تا 1397 مورد مطالعه: کلانشهر تهران. رساله دکتری. دانشگاه تربیت مدرس تهران.
دسوتو، ه. (1393). راز سرمایه (چرا سرمایه‏داری در غرب موفق می‏شود و در جای دیگر شکست می‏خورد)، ترجمه؛ ف، تفضلی. تهران: نشر نی.
روزنامه اطلاعات، مصاحبه با وزیر مسکن، 20 آذر 1364.
روزنامه جمهوری اسلامی. مصاحبه با نخست وزیر دولت موقت (مهندس بازرگان) 20 اسفند ،1360.
سیف، ا.(1390). استبداد و مسئله مالکیت در ایران، تهران: نشر رسانش.
صحیفه امام (1378)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره): تهران.
فولادزاده، ع. اسدزاده، ا (1387). سیاست مسکن‏مهر و تاثیر آن بر روند توسعه کالبدی شهرها، همایش سیاست‏های توسعه مسکن. وزارت مسکن و شهرسازی. تهران.
قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن، مصوبات مجلس شورای اسلامی، 1378.
کاتوزیان، م. (1374). اقتصاد سیاسی ایران، از مشروطیت تا پایان عصر پهلوی، ترجمه؛ م، نفیسی و ک، عزیزی، تهران: نشر مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی (1377)، فره ایزدی و حق الهی پادشاهان. اطلاعات سیاسی و اقتصادی. (129و130 ).
کاتوزیان، ناصر(1400)، اموال و مالکیت، تهران: انتشارات میزان.
کتولی، م.(1380)، فرایند عرضه زمین و نقش آن در توسعه شهری، مورد مطالعه؛ شهر گرگان. رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
لاله پور، م. (1398). تحلیلی بر سیاست‏ها و قوانین زمین‏شهری با تاکید بر رویکرد مقابله با سوداگری در بازار زمین‏شهری؛ مورد‏پژوهی: کلان‏شهر تهران، آمایش محیط، 2(47) 54-64.
لمبتون، ک. (1377). مالک و زارع در ایران، ترجمه؛ منوچهر امیری، تهران: انتشارات علمی‏فرهنگی.
ماجدی، ح. (1389)، ارزیابی سیاست‏ها زمین شهری و مسکن در کشور. اقتصاد شهر. 1(4) 28-12.
ماهنامه اندیشه پویا، مشکلات شهرداری تهران در دو سال اول انقلاب به روایت محمد توسلی، 25 آذر 1393.
مشکینی، ا. نورمحمدی، م. (1395). نقدی بر مدیریت زمین‏شهری کشورهای درحال توسعه، پژوهش‌های جغرافیای انسانی. 4(50)54-37.
مشکینی، ا و سجادی، ژ (1390). تاثیر سیاست‏های واگذاری زمین و مسکن دولتی در گسترش کالبدی شهرهای ایران (نمونه موردی؛ شهر کرمانشاه). جغرافیا و توسعه. 2(23) 67-47.
مصوبات شورای انقلاب (1358). قانون لغو مالکیت اراضی موات و کیفیت عمران آن.
مصوبات مجلس شورای اسلامی (1360). قانون اراضی شهری.
مصوبات مجلس شورای اسلامی (1360). قانون زمین شهری،
مصوبات مجلس شورای اسلامی (از سال 1368 تا 1389). قوانین برنامه اول، دوم، سوم و چهارم توسعه اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.
نورث، د. (1377). نهادها، تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی، ترجمه؛ محمدرضا معینی، تهران: سازمان برنامه و بودجه.
نشریه راه شماره 41. عدالت زمینی، مصاحبه با؛ شهاب گنابادی؛ مصطفی کتیرایی؛ علی عبدالعلی‏زاده؛ 1388.
هزارجریبی، ج. امامی‏غفاری، ز. (1398). بررسی تحولات سیاست‌گذاری رفاهی مسکن در ایران (1392-1358). برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی،3(38). 119-75.
Mowlazadeh, M. A (1991). Evaluation of the post‑revolutionary urban land policy in Iran.PhD Dissertation, University of Glasgow.
Naji, k. (2015). Ahmadinegad؛ The secret histoey of human rights. university of londan.
Dunning, B (1990). A Comparative Study of Legal Ideology؛ African Land. Tenure Systems, 10
B.C. Third World L.J. 297.
Ehsani, k (2013). The Politics of Property in the Islamic Republic of Iran. Published by State University of New York Press. Albany.
Kohl, S (2018). A small history of the homeownership ideal, MPIfG Discussion Paper. 18/6, Max Planck Institute for the Study of Societies. Cologne.