تبیین اثرگذاری عوامل مصنوع شهر در الگوی فضایی و تراکم آلاینده‌های شهر تهران

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 گروه برنامه ریزی و جغرافیای شهری، دانشگاه تربیت مدرس
2 گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه اصفهان
3 گروه سنجش از دور و GIS، دانشگاه تربیت مدرس
چکیده
تهران یکی از آلوده ­ترین شهرهای دنیا است. آلودگی هوا به دلایل مختلف، ازجمله تمرکزگرایی، افزایش ترافیک، مکان­یابی ناصحیح الگوی فضایی کاربری­ها، مصرف سوخت­های فسیلی، عدم وجود مقررات و ضوابط به ‌منظور محدود ساختن مناطق صنعتی و ناپیروی مقررات زیست‌­محیطی به وجود آمده و بعضاً بر اثر بعضی عوامل اقلیمی شدت می‌یابند. در این پژوهش، هدف ارتباط ­سنجی عوامل مصنوع شهری با آلودگی هوای شهر تهران و یافتن درجه اهمیت هر یک از آن­ها است. تکنیک­های مورد نظر بر پایه داده­های رادار نشان می­دهد که الگوی فیزیکی و پیامدهای نظام برنامه ­ریزی شهری در آلایندگی هوای شهر تهران بسیار تاثیر گذار است. در این ارتباط ضریب همبستگی الگوی محیط ارتفاعی ساخت و سازها (بُعد سوم شهر) و آلودگی هوای تهران 86/0 محاسبه گردید. به بیان دیگر درصورت برنامه ­ریزی مناسب یا وجود امکان اصلاح ساختار بُعد سوم، می­توان آلودگی هوای شهر تهران را به میزان زیادی کنترل و تعدیل کرد. مستند بر یافته­ های تحقیق از لحاظ کاربری­های شهری، صنایع، تجاری، حمل ‌و نقل، سازمان­ها و ادارات و مراکز بهداشتی و درمانی با الگوی فضایی آلاینده­های ذرات معلق 2.5 میکرونی و مونواکسید کربن منطبق بوده و بیشترین ضریب تعیین را با الگوی فضایی آلودگی هوای شهر تهران داشته ­اند. در بحث ترافیک، شاخص گره ­گاه­های ترافیک با الگوی فضایی آلاینده ذرات معلق 2.5 میکرونی بیشترین انطباق را داشته اند؛ در محدوده خطرناک و خیلی ناسالم الگوی فضایی آلودگی هوای شهر تهران، تعداد زیادی گره­گاه ترافیکی با مسافت کم نسبت به هم موجود می‌باشند که در نهایت این گره ­گاه­ها در کنار هم در بعضی از نقاط شهر کانال­های ترافیکی را شکل داده­اند. نتایج مدل کرنل نشان می­دهد که با شناسایی این کانال­ها و مدیریت ترافیک شهری می­توان تاحد زیادی آلودگی­ مرتبط را تعدیل کرد. به علت امکان­پذیر نبودن تعدیل یا از بین بردن عوامل جبری ایجاد یا تشدید آلودگی هوا، می­توان با تغییر در الگوی مدیریت کلان شهری و برنامه ­ریزی شهری، با حفظ یا تغییر در ساختارها کارکردها، محیط مصنوع شهر تهران را به سمت الگوی زیست محیطی مناسب هدایت کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. اقبالی، ه، (1387) ، تاریخچه بلند مرتبه‌سازی در ایران، نشریه مسکن، شماره 23، 44-31 .
2. بهتاش، ف ، مرادی، م، نگین تاجی، س ، صمد،(1392)، « گزارش بررسی ابعاد تأثیرگذار فرم شهر بر کیفیت هوا، مرکز مطالعه و برنامه ریزی شهر تهران.
3. بهتاش، ف،(1391)، نقش شهرداری تهران در کاهش آلودگی هوای شهر تهران، CANPM01_017 اولین کنفرانس مدیریت آلودگی هوا و صدا.
4. بهشتی فر، س، سعدی، مسگری محمد، و زوج، م، کریمی، مم، (1389)، استفاده از منطق فازی در محیط GIS به منظور مکان یابی نیروگاه های گازی، مجله مهندسی عمران، 4: 583-595 .
5. ثقفیان، ب، دانش کار آراسته، پ، رحیمی بندرآبادی، س، فتاحی، ا، محمدزاده، م، (1391)، پیش نویس راهنمای روش های توزیع مکانی عوامل اقلیمی با استفاده ار داده های نقطه ای، وزارت نیرو و معاونت امور آب و آبفا دفتر مهندسی و معیار های فنی آب و آبفا، نشریه شماره 368 .
6. جباری، ا، (1385)، روش های آماری در علوم محیطی و جغرافیایی، انتشارات دانشگاه رازی.
7. حبیب ، ف ، (1371)، نقش فرم شهر در کاهش خطرات ناشی از زلزله . اولین کنفرانس بلایای طبیعی در مناطق شهری ، بخش اول زلزله، دفتر مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران .
8. حجازی زاده، ز، مقیمی، ش، (1386)، کاربرد اقلیم در برنامه ریزی شهری و منطقه ای، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.
9. خدایاری ورجوی، ا،شریفی کیا،م، (1394)، ارزیابی کارائی خروجی تصاویر راداری و اپتیکی در شناسائی تغییرات عوارض شهری شهر تهران.
10. رنجبر سعادت آبادی، ع، علی اکبری بیدختی، ع، صادقی حسینی، س ع، (١٣٨٤)، آثار جزیره گرمایی و شهرنشینی روی وضع هوا و اقلیم محلی در کلان شهر تهران بر اساس داده های مهرآباد و ورامین، مجله محیط شناسی، 39 : 68-59.
11. شماعی, ع، جهانی ،ر ، (1390 )، بررسی اثرات توسعه عمودی شهر بر هویّت محلّه ای )مطالعه موردی، منطقه 7 تهران، شهر ایرانی اسلامی ، شماره،6،صص73-82 ،1390.
12. فنی، ز، مولودی، ج، (1388)، ارزیابی محیط زیست شهری در قالب قوانین و ضوابط (با تأکید بر آلودگی هوا)، دو فصلنامه مدیریت شهری، 24 : 64-51.
13. نظریان، الف، معصومی، م ت، ملکی نظام آباد، ر، (1388)، پژوهشی با نام شهر پایدار با تأکید بر استراتژی های مدیریت حمل و نقل شهری و کاهش ترافیک با نگاهی به کلانشهر تهران، فصلنامه جغرافیایی سرزمین، 23 : 30-13.
14. هال، پ، فایفر، ا، (1388) ، آینده شهری قرن 21، (ترجمه اسماعیل صادقی و ناهید صفایی) ، کمیته پژوهش توسعه شهری در جامعه مهندسان مشاور ایران.
15. Air quality Guidelines, (2005),World health organization, 4-5,
16. Edussuriy P. Chan A, Malvin A, (2014)“Urban Morphology and Air Quality in Dense ResidentiaL Environments: Correlations Between Morphological Parameters and Air Pollution at Street-Level”, Engineering Science and Technology وVol. 9, No. 1 64 – 80,.
17. EPA (, 2001), EPA Guidance: Improving Air Quality Through Land use Activities, EPA: USA.
18. Abbaspour M, Soltaninejad A, (2004): Design of an environmental assessment model on the effect of vehicle emission in greater Tehran on air pollution with economic sensitivity , Int. J. Environ. Sci. Tech, 1(1): 27-38.
19. Atash F, (2007): The deterioration of urban environments in developing countries: Mitigating the air pollution crisis in Tehran, Iran, Cities, 24(6): 399–409.
20. Abbaspour M, Dana T, Shaiepour M, Mahmoudi M, (2009): Design of a Mathematical Model to Minimize Air Pollution Caused by Job Trips in Mega Cities, Transaction B: Mechanical Engineering, 16( 2): 177-88.