---

حجم آب تجدید شونده سالانه در سطح استان خراسان، حدود ۹/۱۱ میلیارد مترمکعب است که ۹/۳ میلیارد متر مکعب آن سطحی و ۸ میلیارد متر مکعب آن زیرزمینی است؛ آب زیرزمینی استان عمدتاً در آبخانه‌ دشت‌های استان یافت می‌شود و نسبت به منابع آب سطحی از اهمیت بیشتری برخوردار است. هر ساله حدود۷/۹ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی از این آبخانه‌ها استخراج، و به مصارف مختلف، عمدتاً کشاورزی می‌رسد. توسعه‌ای که به صورت اضافه برداشتها (برداشت بیشتر از تغذیه سالانه) توسط چاههای عمیق صورت می‌گیرد، سبب شده که آبخانه ۵۷ دشت از ۷۶ دشت استان، با کسری مخزن روبرو شود و استان با بحران شدید آب مواجه گردد. کسری مخزن آب زیرزمینی، به ۷/۱ میلیارد مترمکعب در سال می‌رسد. گزارشاتی که تاکنون، درباره بحران آب در استان خراسان انتشار یافته‌اند، عامل اصلی بحران آب را، خشکسالیها قلمداد نموده‌اند، در حالی که در این تحقیق معلوم شده است که عامل اصلی بحران آب، اضافه برداشتهای مستمری است که توسط چاههای عمیق، از آبخانه دشتها صورت می‌گیرد و نه خشکسالیها به تنهایی. اگرچه خشکسالیها نیز در این بحران نقش دارند. برای اثبات این ادعا، متوسط سالانه بارندگی (متحرک ۵ سالانه) هر دشت، با هیدروگراف آبخانه همان دشت، به مقایسه و تحلیل گذاشته شده است.در این تحلیل معلوم شده است، که سطح آب زیرزمینی، حتی در سالهای تر که علی‌القاعده می‌بایست بالا می‌آمد، همچنان به افت خود ادامه داده است. پیامدهای جبران ناپذیر بحران آب عبارتنداز: بالا رفتن هزینه پمپاژ آب، شور شدن آب زیرزمینی، نشست زمین و ایجاد شکافها در سطح دشتها و مشکلات زیست محیطی.

---

پدیده فرونشست سطح زمین ناشی از عوامل طبیعی و فعالیت‌های انسانی در نقاط مختلف دنیا و در طی سال‌های اخیر در کشور ایران به خصوص استان فارس به علت برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی، خشکسالی و عوامل دیگر پدیدار شده است و سبب آسیب‌های جدی به زمین‌های کشاورزی، ساختمان‌های مسکونی، جاده‌ها و دیگر سازندها و بروز خسارت‌های زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی شده است. در این مقاله با انجام یک پژوهش موردی در دشت مرودشت به بررسی عوامل و پارامترهای موثر و ارزیابی میزان تأثیر هر کدام بر نشست سطح زمین پرداخته شده است. در این خصوص نحوه تعیین و تحلیل پارامترهای موثر همچون میزان افت سطح آب، جنس و ضخامت لایه های خاک به خصوص لایه های ریزدانه، خصوصیات ژئوتکنیکی خاک مورد بررسی قرار گرفته است و نتایج حاکی از ان است که جهت انجام محاسبات فرونشست خاک، داده ها و اطلاعات مورد نیاز تا حد امکان باید به صورت دقیق و جامع تهیه شوند و ویژگی‌ها و شرایط متفاوت هر پارامتر در نظر گرفته شود. به عنوان مثال نشست ناشی از افت یکسان آب و یا ضخامت یکسان لایه ریزدانه در اعماق مختلف متفاوت می‌باشد.

---

پیامدهای آب زیرزمینی بر یک پروژه ساختمانی بسیار گسترده بوده و بر طراحی سازه ای، برنامه اجرایی و هزینه های کلی پروژه تاثیر می‌گذارد. با توجه به اینکه در نواحی آب گرفته، مهاربندی و اجرای سازه های نگهبان دشوار است، آب باید از ناحیه گودبرداری به بیرون پمپاژ شود که به این عمل خشک‌اندازی گفته می‌شود. عملیات خشک اندازی گاهی منجر به نشست زمین در مناطق اطراف کارگاه شده که با وارد شدن خسارت به ساختمانهای موجود نیز ممکن است همراه باشد. بنابراین ارائه راهکاری مناسب که بتواند با صرف هزینه و زمان کمتر مقدار نشست ناشی از خشک‌اندازی را کاهش دهد امری ضروری می‌باشد. راهکار عملی ارائه شده در این پژوهش، استفاده از روش خشک‌اندازی همزمان با گودبرداری بوسیله تنظیم پمپاژ از چاه‌های زهکش می‌باشد. روش مذکور در این پژوهش بر تخمین زمانهای توقف و اجرا و تنظیم مقادیر پمپاژ بر اساس تراز سطح آب مورد انتظار، با استفاده از نرم‌افزار PLAXIS۲D استوار است. از نتایج روش خشک‌اندازی همزمان با گودبرداری می‌توان به کاهش حدود ۲۰ و ۹ درصدی در نشست ناشی از خشک‌اندازی و نشست کل در طی عملیات گودبرداری و همچنین کاهش حدود ۲۲ درصدی نشست نامتقارن پی مجاور در این پروژه اشاره کرد. از فواید زیست محیطی روش خشک‌اندازی همزمان با گودبرداری نیز می‌توان به کاهش حدود ۶۸ درصدی مقدار آب خروجی از زمین طی مراحل گودبرداری اشاره کرد و نیز کاهش زمان و هزینه عملیات خشک‌اندازی از دیگر مزایای روش مذکور می‌باشد.

---