بررسی روابط و نوع تعامل فضایی میان بنادر و مناطق پسکرانه‌ای آن در ساختار فضایی سرزمین، یکی از دغدغه­های اصلی برنامه­ریزان شهری و منطقه‌ای است. بااین‌وجود، این موضوع در ایران، کمتر موردتوجه پژوهشگران قرار گرفته است. هدف این مقاله، کشف روابط آشکار و نهان فضایی میان بنادر جنوبی و کانون­های اصلی مناطق پسکرانه­ای در مقیاس­ سرزمین ایران و واکاوی ساختار فضایی بندر-پسکرانه بر مبنای داده­های کیفی است. در همین راستا، پارادایم روشی مقاله برساختی-تفسیری، روش­شناسی آن کیفی و رویکرد مورداستفاده بر اساس نظریه زمینه‌ای می‌باشد. یافته­های تحقیق نشان می­دهد بنادر جنوبی ایران، شامل بنادر اصلی و بنادر محلی، اغلب به‌عنوان توزیع­کننده کالا از مناطق پیشکرانه به کانون­های اصلی پسکرانه­ای در مقیاس ملی، بخصوص شهر تهران، فعالیت دارند. هرچند وجود ذخایر غنی انرژی و معدنی در پسکرانه­های سواحل جنوبی کشور و همچنین بنادر مهم پیشکرانه­ای منطقه­ای (همچون شهر-بندرهای جهانی دبی و شارجه)، سبب رونق اقتصاد محلی در کریدور ساحلی جنوب کشور شده است؛ درحالی‌که ساکنین پسکرانه­های محلی و منطقه­ای از این ‌رونق اقتصادی بی­بهره­اند. نکته قابل‌تأمل این است که در اغلب بنادر توسعه‌یافته جهانی، انتشار جریان توسعه از بندر به سمت پسکرانه­های محلی و منطقه­ای بوده و الگوی منطقه­گرایی بندرگاهی را شکل داده­اند. بنابراین درصورتی‌که بتوان الگوی ساختار فضایی پیشکرانه-بندر-پسکرانه را در ایران مشابه الگوی مرکز-پیرامون-مرکز (ساختار هندسی مشابه لوزی) شبیه­سازی نمود، در مقیاس بنادر توسعه­یافته در سایر نقاط جهان، الگوی فضایی این ساختار اغلب به‌صورت پیرامون-بندر-پیرامون (ساختار هندسی مشابه هذلولی) شکل گرفته است.

واژه‌های کلیدی: ساختار فضایی، روابط فضایی، نظریه زمینه‌ای، بنادر جنوبی، پسکرانه، پیشکرانه

متن کامل [PDF 1936 kb]   (2957 دریافت)