تحلیل رابطه حکمروایی خوب شهری و عدالت محیط زیستی در شهر مشهد

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده ادبیات علوم‌انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد
2 دانشجوی دکترای جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد
چکیده
عدالت محیط زیستی به معنای پیگیری عدالت و حمایت برابر، بر اساس قانون در تمامی شرایط زیست‌محیطی بدون تبعیض بر پایه نژاد، قوم و یا وضعیت‌ اقتصادی و اجتماعی افراد است. در نظام برنامه‌ریزی شهری شناسایی عواملی که در تحقق عدالت محیط زیستی نقش دارند از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ ازاین‌رو پژوهش حاضر باهدف تحلیل تأثیر شاخص‌های حکمروایی خوب شهری بر وضعیت عدالت ‌محیط زیستی در مشهد انجام‌شده است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر انجام مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای هست. در بخش میدانی، پرسش‌نامه‌ای با 37 گویه در هشت شاخص طراحی و پس از تأیید روایی و پایایی (آلفای کرونباخ = 0.95)، در میان نمونه آماری 384 نفره از شهروندان مناطق سیزده‌گانه مشهد توزیع شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون‌های آماری در نرم‌افزار SPSS و تحلیل فضایی در GIS انجام گرفت. یافته‌ها نشان می‌دهد شاخص‌های حکمروایی خوب شهری شامل مشارکت، قانونمندی، پاسخگویی، و شفاف‌سازی در بیشتر مناطق مشهد پایین‌تر از حد استاندارد (میانگین 3) قرار دارند و این امر بر عدالت محیط زیستی تأثیر منفی گذاشته است. تنها مناطق هفت و یازده در برخی شاخص‌ها عملکرد مناسبی داشتند. مسیر آتی پیشنهاد می‌کند که مدیریت شهری با تمرکز بر افزایش مشارکت عمومی و شفاف‌سازی، عدالت محیط زیستی را ارتقا دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. ابراهیمی، ج؛ چارجوه جو، ف.(1402). بررسی نقش حکمروایی خوب در بازآفرینی بافت های فرسوده شهری( مطالعه موردی: شهر کامیاران)، پژوهشهای جغرافیای انسانی،دوره 55، شماره 4، صص137-113. https://doi.org/10.22059/jhgr.2022.335894.1008427
2. احد نژاد روشتی، م؛.موسوی، م،. محمدی حمیدی، س، ویسیان، م (1395). بررسی و تحلیل عدالت اجتماعی در برخورداری از خدمات شهری (موردمطالعه: دسترسی به خدمات آموزشی مقطع راهنمایی شهر میاندوآب)، مجله جغرافیا و توسعه فضای شهری، 1(4)، 51-33.صص51-33. https://doi.org/10.22067/gusd.v3i1.34437
3. احمدیان شالچی،ن.(1396). مشهد، پایتخت فرهنگ اسلامی آیسسکو ،مشکوه،34(4)،87-107.
4. اژدری، ب (1400) تحلیل سنجش حکمروایی خوب شهری (شهرهفتکل) پایان نامه کارشناسی ارشد، جغرافیا وبرنامه ریزی شهری، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی شهید چمران اهواز.
5. اسدی، ر (1400). تحلیل وضعیت محیط زیست شهری با مدل dpsir، مجله جغرافیا وتوسعه فضای شهری.9(4)، 38-19.صص38-19. https://doi.org/10.22067/jgusd.2022.46831.0
6. اسماعیل زاده،ح.کوزهگر،ل.علیان،م.،آدینه وند،ع (1394). فراتحلیلی بر پژوهش های حوزه ی حکمروایی شهری در ایران. برنامه‌ریزی و آمایش فضا،2(20)،40-1.
7. براری، ا (1398) الگوی حکمروایی شهری متناسب برای کلان شهرهای ایران (مورد مطالعه مشهد)، رساله دکتری رشته مدیریت دولتی گرایش خط مشی گذاری وتصمیم گیری، دانشکده مدیریت وحسابداری علامه طباطبائی.
8. برک پور، ن؛ اسدی، ا. (1387) نظریه های مدیریت وحکمروایی شهری، طرح پژوهشـی، دانشـگاه هنـر، دانشـکده معماری و شهرسـازی.
9. بهرامی، پ (1401) بازشناسی وسنجش شاخص های عدالت زیست محیطی در شهر کرمانشاه، پایان نامه کارشناسی ارشد، جغرافیا وبرنامه ریزی شهری، دانشکده ادبیات وعلوم انسانی شهید چمران اهواز.
10. بیات، ا (1398) رویکرد نظام حقوقی ایران بر حفاظت از محیط زیست (ابتنای آن بر نظم عمومی یا عدالت زیست محیطی)، پایان نامه کارشناسی ارشد، حقوق گرایش عمومی، دانشکده علوم انسانی دانشگاه علم وفرهنگ تهران.
11. تقوایی، ع ؛. تاجدار، ر (1388). درآمدی بر حکمروایی خوب شهری در رویکردی تحلیلی. مدیریت شهری و روستایی, 23(10)،صص 58-45
12. حاتمی نژاد.ح،حاتمی نژاد. د.ح،زیاری.ک،پوراحمد.ا(1399). نقش فضاهای شهری در خلق الگوهای رفتاری ناهنجار با تاکید بر عامل پیشگیری از وقوع جرم محله چهارباغ منطقه ثامن مشهد. مطالعات ساختار وکارکرد شهری،7(24)،99-.127
13. حاتمی‌نژاد،ح.بهادری،ب. (1403). بررسی وضعیت شاخص‌های حکمروایی خوب شهری در بازآفرینی بافت‌های فرسوده شهری (مطالعه موردی: محله نعمت‌آباد، منطقه 19 تهران)، برنامه ریزی و آمایش فضا. 28(54)،94-71.
14. خاتم، س؛. احمدی، ع،. خاتم، م (1402). بررسی و تحلیل شاخص‌های حکمروایی شهری در کلان‌شهر تهران با استفاده از روش دیمتل فازی. جغرافیا و برنامه ریزی محیطی 34(3)،64صص-51.
15. رجبی، م؛خستو، م (1397) تحقق حکمروایی خوب شهری با تاکید بر مفهوم عدالت فضایی و اجتماعی (نمونه موردی: شهر رشت) مجله مدیریت شهری، شماره 54، 214صص-197
16. رضائی، م؛ شمس الدینی، ع. (1398). تحلیلی بر رابطۀ حکمروایی خوب شهری و عدالت اجتماعی در فضاهای شهری (مورد مطالعه: شهر فردوسیه–شهرستان شهریار). آمایش محیط 12 (45)، 48صص-25.
17. سجادی، ژ؛یارمرادی، ک،کانونی، ر.حیدری، م (1396). نقش حکمروایی شایسته در ارتقاء کیفیت محیط زیست شهری از دیدگاه ساکنان، مطالعه موردی: محله باغ فردوس منطقه یک شهر تهران، 8(15)،صص110-97.
18. شریف‌زاده، ف؛ قلی‌پور، ر. (1382). حکمرانی خوب و نقش دولت، مدیریت فرهنگ سازمانی 4(1)، صص 10-93.
19. صابری فر،ر(1397). تعیین مناطق مناسب زیرساخت های گردشگری سلامت در پیرامون کلان شهرها(نمونه موردی شهر مشهد). مطالعات ساختار وکارکردشهری،5(16)،27-46.
20. صراف زاده شرافت، ا.ر (1397) دسترسی به عدالت زیست محیطی در حقوق کیفری ایران در پرتو جرم شناسی سبز. پایان نامه کارشناسی ارشد گرایش جزا وجرم شناسی. دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود.
21. طریق، ع (1400) ارزیابی عدالت زیست محیطی با استفاده از شاخص های توسعه پایدار (نمونه موردی شهر تبریز مناطق 2-10) پایان نامه کارشناسی ارشد، جغرافیا وبرنامه ریزی شهری، دانشکده برنامه ریزی. علوم محیطی دانشگاه تبریز.
22. فیروزی،م. جوان،ج،توانگر،م(1398). تبارشناسی نقش زیارتی وگردشگری شهر مشهد، جغرافیا وتوسعه ناحیه ای،1(17)،155-191
23. کاظمیان، غ؛ براری، ا، شریف زاده، ف ، وجه الله. (1400). مدل متناسب حکمروایی خوب شهری برای کلانشهرهای کشور و تحلیل یکپارچه وضعیت فعلی (مورد مطالعه: مشهد). فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش و برنامه ریزی شهری 12(44)،صص 74 -55. https://www.doi.org/10.30495/jupm.2020.3969
24. لاله پور، م.(1386) حکمروایی شهری ومدیریت شهری در کشور های درحال توسعه، مجله جستارهای شهرسازی،20(5)، صص71-60.
25. مرکز پایش آلاینده هابی زیست‌محیطی مشهد. (1399). گزارش کیفیت هوای شهر مشهد در سال 99، معاونت خدمات و محیط‌زیست شهرداری مشهد و اداره کل حفاظت از محیط‌زیست استان خراسان رضوی.
26. موحد،ع. قاسمی کفرودی،س.کمان رودی،م. ساسان پور،ف. (1393). بررسی توسعه محله‌های شهری با تاکید بر الگوی حکمروایی خوب شهری مورد مطالعه (منطقه 19 شهرداری تهران). برنامه‌ریزی و آمایش فضا19(1)،180-147.
27. مهدوی، م؛ موسوی نعمتیه، ز (1400) جایگاه عدالت در محیط زیست وضمانت اجرای عدالت زیست محیطی، پنجمین کنگره بین المللی توسعه کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست وگردشگری ایران.
28. Alvarez, H. G., & Evans, R. G. (2021). Intersectional Environmental Justice And Population Health Inequalities: A Noval Approach. Social Science & Medicine.269,113559
29. Badach, Joanna, Dymnicka, Malgorzata (2017, October). Concept of ‘good urban governance’and its application in sustainable urban planning. In IOP conference Series: Materials science and engineering (Vol. 245, No. 8, p. 082017). IOP Publishing.‏
30. Bullard, RobertD. (2018). Dumping in Dixie: Race, class, and environmental quality. Routledge.
31. Cannon, C. E. B., Chu, E. K., Natekal, A., & Waaland, G. (2024). Institutional Designs for Procedural Justice and Inclusion in Urban Climate Change Adaptation. Journal of Planning Education and Research, 0(0). https://doi.org/10.1177/0739456X241274579.
32. Chaudhry, D. (2024). Climate change and health of the urban poor: The role of environmental justice. The Journal of Climate Change and Health, 15, 100277.
33. Davide, Lomanto. (2022). 5. Marginalized Urban Rivers: Between Local Governance and Environmental Justice. Perspectives on geographical marginality, doi: 10.1007/978-3-031-21325-0_10
34. deSouza, Priyanka,Rees, Amanda. Oscilowicz, Emilia. Lawlor, Brendan, Obermann, William, Dickinson, Katherina,Mckenzie.L,Bell (2024). Evaluating the Environmental Justice Dimensions of Odor in Denver, Colorado. arXiv preprint arXiv:2402.03336. ‏
35. Fransen, J., van Dijk, M. P., & Edelenbos, J. (Eds.). (2021). Urban Planning, Management and Governance in Emerging Economies: Paradigm Shifts. Edward Elgar Publishing.
36. Grant,Amber , (2023).Examinng environmental justice in urban forest management and decision making practice. Toronto Ph.D. Thesis, Metropolitan University.
37. Harahap, Muhammad Ade,Kurnia, Kraugusteeliana, Kraugusteeliana, Pramono, Susatyo Adhi, Jian, Oh Zi, Ausat, Abu Muna Almaududi (2023). The Role of Information Technology in Improving Urban Governance. Jurnal Minfo Polgan, 12(1), 371-379.‏ https://doi.org/10.33395/jmp.v12i1.12405.
38. Hewett, P. C., & Montgomery, M. R. (2001). Poverty and public services in developing-country cities.‏
https://doi.org/10.48550/arXiv.2402.03336
39. Jarumi, Kato-Huerta., Davide, Geneletti. (2022). 3. Environmental justice implications of nature-based solutions in urban areas: A systematic review of approaches, indicators, and outcomes. doi: 10.1016/j.envsci.2022.07.034 http://dx.doi.org/10.1016/j.envsci.2022.07.034.
40. Jessica, Verheij., Mafalda, Corrêa, Nunes. (2021). Justice and power relations in urban greening: can Lisbon’s urban greening strategies lead to more environmental justice?. Local Environment, doi: 10.1080/13549839.2020.1801616 .http://dx.doi.org/10.1080/13549839.2020.1801616
41. Kramer, J., Silverton, S. & Späth, P. Urban governance arrangements for sustainability and justice linking theory with experience. Urban Transform 6, 6 (2024). https://doi.org/10.1186/s42854-024-00064-4
42. Nasrabadi, M. T., & Hataminejad, H. (2021). Towards residential buildings sustainability in a religious-tourism metropolis. Land Use Policy, 103, 105303.
43. Neal, M. J., Lukasiewicz, A., & Syme, G. J. (2014). Why justice matters in water governance: some ideas for a ‘water justice framework’. Water Policy, 16(S2), 1-18.
44. Radonic, Lucero, Zuniga-Teran, Adriana. (2023). When Governing Urban Waters Differently: Five Tenets for Socio-Environmental Justice in Urban Climate Adaptation Interventions. Sustainability, 15(2), 1598.‏
45. Steve, Trent. (2022). 2. The Need for Good Governance in Securing Environmental Justice.doi: 10.4324/9781003045557-12
46. UN-Habitat. (2023). Rescuing SDG 11 for a Resilent Urban Planet. United Nations Human Settlements Programme. https://unhabitat.org/rescuing-sdg-11-for-a-resilient-urban-planet
47. Uteuova, A. (2024, May 19). Wealthy residents of Chicago may live 30 years longer than poorer ones. Can a new mayor help close the gap? The Guardian.https://www.theguardian.com/us-news/article/2024/may/19/chicago-environmental-racism.