تحلیل ابعاد زیست محیطی برنامه های توسعه نظام جمهوری اسلامی ایران با استفاده از نظریه داده بنیاد

نوع مقاله : پژوهشی کیفی

نویسندگان
1 دانشجوی مقطع دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
2 عضو هیات علمی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 عضو هیات علمی، دانشگاه تربیت مدرس. تهران. ایران
چکیده
برنامه ‏های توسعه، راهبرد، چارچوب و الگوی حکم‌رانی و مدیریت سیاسی فضا را مشخص می‏کند و این برنامه‏ ها به ابعاد و وجوه مختلف حکم‌رانی می‏پردازند که یکی از مهم‌ترین وجوه آن ابعاد زیست‏ محیطی است. این پژوهش با به‌کارگیری روش تحقیق داده‏ بنیاد در قالب مدلی از عوامل محوری، علّی، زمینه‏ ساز، مداخله‏ گر، راهبردها و پیامدها، به‌دنبال پاسخ به این سؤال است که ابعاد زیست‏ محیطی برنامه‏ های توسعه در نظام جمهوری اسلامی چگونه است؟ با بررسی اسناد تحقیق (برنامه ‏های توسعه) با روش نمونه‏ گیری نظری، 328 گزاره انتخاب و با کدگذاری آن‏ها 587 مفهوم اولیه (کد باز) شناسایی شده است. سپس، با درنظر گرفتن اشتراکات محتوایی کدهای باز، 77 مقولۀ فرعی و 16 مقولۀ اصلی براساس نظریه‏ های تحقیق، محیط‏ شناسی، نظر نخبگان و تشخیص پژوهشگران تولید شده است. نتایج نشان می‏دهد مقوله ‏های اصلی شامل مقوله‏ های محوری (حفاظت و احیای محیط زیست و مدیریت اقلیمی)، مقوله ‏های علّی (تمرکززدایی، تناسب نهادی منطبق با مسائل زیست‏ محیطی)، مقوله ‏های زمینه ‏ای (تحقیق و پژوهش در حوزۀ محیط زیست، دیپلماسی زیست‏ محیطی، امنیت زیست‏ محیطی و تنظیم خانواده)، مقوله‏ های مداخله ‏گر (رفاه و توسعۀ اجتماعی و حکم‌رانی خوب)، مقوله ‏های راهبردی (سازگاری با زیست‏ بوم، اصلاح الگوی مصرف و آمایش سرزمین) و مقوله ‏های پیامدی (اقتصاد سبز، حمل ‏ونقل سبز و حقوق زیست ‏محیطی) در یک چارچو‏ب پارادایمی، هم‏ پیوند شده ‏اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1- ابراهیم بای سلامی، غلامحیدر (1388). «بررسی نظری سیاست ها و برنامه های توسعه ایران در آستانه تدوین برنامه پنجم توسعه اقتصادی و اجتماعی». اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی. شماره 261 و 262.
2- اتوتایل، ژئاروید و همکاران (1387). اندیشه های ژئوپلیتیک در قرن بیستم. ترجمۀ: محمدرضا حافظ نیا و هاشم نصیری. تهران: اداره نشر وزارت امور خارجه.
3- احمدی، سیدعباس، حیدری موصلو، طهمورث و مجید نجات پور (1390). «تبیین ژئوپلیتیکی مسائل زیست‌محیطی». نگرش های نو در جغرافیای انسانی. دوره 3. شماره 4. صص 212- 199.
4- اصلی پور، حسین (1393). الگوی بومی تدوین خط مشیهای زیست محیطی. رساله دکتری مدیریت دولتی گرایش تصمیم‌گیری و خط مشی گذاری عمومی. دانشکده مدیریت و حسابداری. دانشگاه علامه طباطبائی.
5- بوزان، باری (1378). مردم، دولت ها و هراس، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی. تهران: پژوهشکده راهبردی.
6- بهرام سلطانی، کامبیز (1387). محیط زیست در برنامه ریزی منطقه ای و شهری. جلد 1. تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، شهیدی.
7- جنیدی، محمدجواد (1352). صنایع معدنی و آلودگی محیط. تهران: انتشارات سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران.
8- حافظ نیا، محمدرضا (1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. تهران: انتشارات پاپلی.
9- جمال زاده فلاح (1382). «بررسی سیستمی مواهب طبیعی در برگهای سبز الهی در سازمان حفاظت محیط زیست». مجموعه مقالات اولین همایش اسلام و محیط زیست. تهران: انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست.
10- دانایی فرد، حسن، مهدی الوانی و عادل آذر (1383). روش شناسی پژوهش کیفی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: انتشارات اشراقی، صفار.
11- ربانی، طاها و همکاران (1394). «تحلیل موانع نهادی آینده حکمروایی توسعه پایدار کلانشهر تهران». برنامه ریزی فضایی و آمایش سرزمین. دوره 22. شماره 1. صص 124- 153.
12- رحمدل، ناصر (1394). تحلیل محتوا و پژوهش داده بنیاد. تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی.
13- رکن الدین افتخاری، عبدالرضا و بدری، سیدعلی (1391). بنیان های نظریه ای الگوی توسعه ای روستای نمونه. رشت: استانداری گیلان. چاپ اول.
14- رکن الدین افتخاری، عبدالرضا؛ وزین، نرگس و پورطاهری، مهدی (1388). «فرآیند مدیریت بلایای طبیعی در دو شیوه بومی و جدید: روستاهای بخش خورش رستم (شهرستان خلخال)». برنامه ریزی فضایی و آمایش فضا. دوره 13. شماره 1. صص 63- 94.
15- رکن الدین افتخاری و همکاران (1388). «تحلیلی بر دیدگاه های نظری آسیب پذیری جامعه نسبت به مخاطرات طبیعی». برنامه ریزی فضایی و آمایش فضا. دوره 13. شماره 1. صص 29- 62.
16- سازمان برنامه و بودجه کشور (1376). قانون برنامه اول توسعه اقتصادی ـ اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1368- 1372). چاپ سوم. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
17- سازمان برنامه و بودجه کشور (1377). قانون برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1374- 1378). چاپ پنجم. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
18- سازمان برنامه و بودجه کشور (1379). قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1379- 1383). چاپ اول. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
19- سازمان برنامه و بودجه کشور (1384). قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1384- 1388). چاپ اول. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
20- سازمان برنامه و بودجه کشور (1390). قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1390- 1394). چاپ اول. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
21- سازمان برنامه و بودجه کشور (1396). قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (1396- 1400). چاپ اول. تهران: انتشارات سازمان برنامه و بودجه.
22- سالارزرهی، حبیب اله و ابراهیم پور، حبیب (1391). «بررسی سیر تحول در پارادایم های مدیریت دولتی: از پارادایم مدیریت دولتی سنتی تا پارادایم حکمرانی خوب». مدیریت دولتی. دوره 4. شماره 9. صص 43- 62. DOI:10.22059/JIPA.2012.28723
23- سبحانی، حسن (1387). «نشست علمی تحلیل و بررسی برنامه های توسعه بعد از انقلاب اسلامی». آفاق امنیت. شماره 4 و 5. تهران.
24- شهبازی، آرامش (1389). «توسعه پایدار یا پایداری توسعه در حقوق بین الملل، مجله حقوق بین المللی بشر».مرکز امور حقوقی بین الملل ریاست جمهوری. سال 42. ش 24. DOI: 10.22066/CILAMAG.2010.17277
25- قالیباف، محمدباقر و همکاران (1396). «برنامه‌های توسعه در ایران و مشکلات زیست‌محیطی دریاچه ارومیه». پژوهش‌های جغرافیای سیاسی. سال دوم. شماره اول. صص 29-1. DOI: 10.22067/pg.v2i5.56353
26- قوام، میر عظیم (1375). حمایت کیفری از محیط زیست. تهران: انتشارات سازمان حفاظت از محیط زیست.
27- کریمی پور، یدالله و همکاران (1390). اکولوژی سیاسی. تهران: دانش پویان جوان.
28- متقی، افشین، کاویانی راد، مراد و سجاد نجفی (1394). «رابطه امنیت زیست محیطی با امنیت ملی (مطالعه موردی بیوتروریسم)». مجلس و راهبرد. سال 22. شماره 83. صص 98- 75.
29- محمدپور، احمد (1392). روش تحقیق کیفی، ضد روش. تهران: انتشارات: جامعه شناسان.
30- ملکی، سعید و سعیدی، جواد (1395). «بررسی ابعاد زیست محیطی و جایگاه محیط زیست شهری در برنامه های توسعه ایران». مطالعات مدیریت شهری. دوره 8. شماره 27. صص 89-69.
31- Ahmadi, S. A. and et al. (1390). “Geopolitical explanation of environmental issues.” New attitudes in human geography. Vol 3. No 4. pp 199- 212 (In Persian).
32- Aslipour, Hossein (2014). The native model of editing Environmental policies. PhD thesis in public administration, decision-making and public policy. Faculty of Management and Accounting. Allameh Tabataba'i University (In Persian).
33- Bahram Soltani, Kambiz (2008). Environment in regional and urban planning. Vol 1. Tehran: Publications of Iran Urban Planning and Architecture Studies and Research Center, Shahidi. (In Persian).
34- Barry, John (1999). Environment and Social Theory. Publisher: Psychology Press.
35- Buzan, Barry (2008). People, States, and fear: an agenda for international security studies. Translated by: Institute of Strategic Studies. Publisher: Institute of Strategic Studies (In Persian).
36- Danaeifard, H., Alvani, M. and Azar, A. (2004). Methodology of quantitative research in management: aprehensive approach. Tehran: Eshraghi and Safar (In Persian).
37- Dávila, Juanita Gallego and et al. (2019). “Strategic Environmental Assessment for development programs and sustainability transition in the Colombian post-conflict context.” Environmental Impact Assessment Review. Volume 72. pp 35-42. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2018.10.002
38- Dodds, Klaus and David Atkinson (2003). Geopolitical Traditions, London: Routledge
39- Ghalibaf, Mohammad Bagher and et al. (2017). “The Development Programs in Iran and the Environmental Problems of Urmia Lake”. Research Political Geography Quarterly. Vol 2. No 1. pp 1-29. DOI: 10.22067/pg.v2i5.56353 (In Persian)
40- Hafeznia, M. R. (2006). Principle and Concepts of Geopolitics. Mashhad: Popoli Publications (In Persian).
41- Heß, Simon and et al. (2021). “Environmental effects of development programs: Experimental evidence from West African dryland forests”. Journal of Development Economics. Volume 153. 102737. https://doi.org/10.1016/j.jdeveco.2021.102737
42- Ibrahim Bai Salami, Gh. H. (2009). A theoretical review of Iran's development policies and programs on the verge of the fifth economic and social development programs. political-economic information, No. 261 and 262. pp 168-175 (In Persian).
43- Jamalzadeh, Fallah (2003). “Systematic review of natural gifts in divine green leaves in Environmental Protection Organization”. Proceedings of the first Islam and Environment Conference. Tehran: Publications of the Environmental Protection Organization (In Persian).
44- Joneydi, M. J. (1973). Mining industry and environmental pollution. Tehran: Agricultural research, education and promotion organization (In Persian).
45- Karimipour, Yadollah and et al. (2011). Political Ecologhy. Tehran: Danesh Pouyan Javan (In Persian).
46- Lee, J. (2001). A Grounded Theory: Integration and Internalization in ERP Adoption and Use. Unpublished Doctoral Dissertation, University of Nebreska, In Proquest UMI Database
47- Maleki, S. and Saeedi, J. (2017). “Explores the Dimensions of environmental and the status of urban environment in the development plans of Iran”. Urban Management Studies. Volume 8. No 27. pp 69-89 (In Persian)
48- Miles, M. and Huberman, A. (2002). Qualitative Data Analysis: A Sourcebook of New Methods. Sage London; Beverly Hills.
49- Mohammad Pour, Ahmad (2013). Qualitative research method, anti-method. Vol 1. Tehran: Sociologists Publications (In Persian).
50- Motaghi, A. and et al. (2015). “The Correlation between Environmental Security and National Security (Case Study of Bioterrorism)”. Majlis and Rahbord. Vol 22. No 83. (In Persian)
51- O'Lear, Shannon (2020). A Research Agenda for Environmental Geopolitics. Edward Elgar Publishing
52- O'Lear, Shannon (2018). Environmental Geopolitics. Rowman & Littlefield Publishers.
53- O'Tuathail, G. and et al. (2008). The geopolitics thoughts in twentieth Century. Translated by: Mohammd Reza Hafeznia and Hashem Nassiri. Tehran: Publishing Department of the Ministry of Foreign Affairs (In Persian).
54- Pearce C.(2012). Embudspersons for future Generations A proposal for Rio+20, unep program 2012 issue No.6.
55- Plan and Budget Organization of Iran (1997). Law on the First Five-Year Economic, Social and Cultural Development Plan of the Islamic Republic of Iran (1990- 1994) (In Persian).
56- Plan and Budget Organization of Iran (1998). Law on the Second Five-Year Economic, Social and Cultural Development Plan of the Islamic Republic of Iran (1995- 1999) (In Persian).
57- Plan and Budget Organization of Iran (2000). Law on the Third Five-Year Economic, Social and Cultural Development Plan of the Islamic Republic of Iran (2000- 2004) (In Persian).
58- Plan and Budget Organization of Iran (2005). Law on the Fourth Five-Year Economic, Social and Cultural Development Plan of the Islamic Republic of Iran (2005- 2009) (In Persian).
59- Plan and Budget Organization of Iran (2011). Law on the Fifth Five-Year Economic, Social and Cultural Development Plan of the Islamic Republic of Iran (2011- 2015) (In Persian).
60- Plan and Budget Organization of Iran (2017). Law on the Sixth Five-Year Economic, Social and Cultural Development Plan of the Islamic Republic of Iran (2017- 2021) (In Persian).
61- Qavam, M. (1996). Criminal protection of the environment. Tehran: Publications of the Environmental Protection Organization (In Persian).
62- Rabbani, T. and et al (2018). “Analysis of future sustainable development governance institutional obstacles of Tehran metropolis”. Spatial Planning. Vol 22. No 1. pp 124-153 (In Persian).
63- Rahmdel, N. (2016). Maxqda12 content analysis and grounded theory. institute for humanities and social studies (IHSS) (In Persian).
64- Roknaddin Eftekhari,and A. Badri, S. A (2009). Theoretical foundations of the model village development model. Rasht: Gilan Governorate (In Persian).
65- Roknaddin Eftekhari, A. and et al (2009). “An Analysis on Theoretical Approaches of Community Vulnerability to Natural Hazards”. Spatial Planning. Vol 13. No 1. pp 29-62 (In Persian).
66- Roknaddin Eftekhari, A. and et al (2009). “The Process of Natural Disaster Management in Indigenous & Modern Methods (Case Study: Villages of Khoresh- Rostam District, Khalkhal County)”. Spatial Planning. Vol 13. No 1. pp 63-94 (In Persian).
67- Salarzehi, H. and Ebrahimpour, H (2012). “Paradigms of Public Administration: From Traditional Public Administration to Good Governance”. Public Administration. Vol 4. No. 9. pp 43-62. DOI:10.22059/JIPA.2012.28723 (In Persian).
68- Shahbazi, A. (2010). “Sustainable development or sustainable development in international law”. International Law Review. Vol 27. No 42. pp 125-139 (In Persian).
69- Sobhani, Hassan (2008). “Scientific meeting of analysis and review of development plans after the Islamic revolution”. Horizons of Security. No. 4 and 5. pp 7-29. DOI: 10.22066/CILAMAG.2010.17277 (In Persian).
70- Weiss, E. (2015). Our rights and obligation to future generation for the Environment. American society of international law vol 84.