بررسی الگوی حاکم بر پراکنش فضایی پزشکان متخصص در شهر مشهد

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
در این مطالعه با ارزیابی تئوری انتشار فضایی و تکیه بر الگوهای آن (گسترشی، سلسله‏مراتبی، پیوسته و جایگزین) قصد بر این است الگوی جدیدی از انتشار معرفی ‏شود. هدف اصلی آن درک الگوی حاکم بر پراکنش فضایی مطب‌های پزشکان متخصص در شهر مشهد است. شیوۀ مطالعه توصیفی ـ تحلیلی و واحد تحلیل آن تمامی مطب‌های پزشکان متخصص در 27 تخصص است. برای این منظور با استفاده از آدرس‌های مطب‏ پزشکان ‏متخصص (شامل 2425آدرس)، ضمن ایجاد پایگاه اطلاعات جغرافیایی از مطب‌ها برحسب نوع تخصص و با بهره‏گیری از مدل‌های تحلیل فضایی همچون پروفیل‌های تراکمی، مرکز ثقل و مسافت استاندارد، الگوی پراکنش و مبدأ انتشار مطب‌ها شناسایی شد. در گام بعد با استفاده از مدل‌های خودهمبستگی فضایی، تحلیل‏شبکه و تخصیص‏مکانی، شیوۀ انتشار هر یک از مطب‌ها برحسب نوع تخصص مورد بررسی قرار گرفت و سرانجام با استفاده از نمودار پراکنش و ضریب همبستگی، میزان انتشار هریک از تخصص‌ها مشخص گردید. نتایج این بررسی نشان داد که انتشار مطب‌ها در شهر مشهد، دارای الگوی جدیدی است که می‏توان آن را الگوی «انتشار فضایی معکوس» نامید. ویژگی اصلی این الگو افزایشِ شکاف و نابرابری درنتیجۀ افزایش تعداد خدمات است. بدین شکل که با افزایش تعداد مطب‌ها در هر تخصص تمایل به قرارگیری آن‌ها درکنار یکدیگر افزایش می‏یابد. همچنین برخلاف الگوهای رایجِ انتشار فضایی که بازتوزیع خدمات را از منشأ به بیرون نشان می‏دهد، در این الگو انتشار مطب‌ها از منشأ آن‌ها چندان رخ نمی‏دهد. علاوه‌براین، گرایش به موقعیت مرکزی مطب‌ها با افزایش تعداد آن‌ها در هر تخصص بیشتر می‎شود. درک این موضوع می‏تواند ابعاد جدیدی از لایه‏های پنهانی تحولات کالبدی در شهر مشهد و چالش‌های فراروی عدالت توزیعی را نشان دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


1. ابراهیم زاده، عیسی، زارعی، شکراالله(1391)، تحلیلی بر مکان‌یابی بهینه مراکز بهداشتی- درمانی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی نمونه موردی: شهر فیروزآباد، جغرافیا فصلنامه علمی ـ پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، دوره جدید، سال دهم، شماره 35، صفحه 105-83..
2. اجزا شکوهی، محمد، علیزاده، زینب، باخرزی، سیدمحمد(1391)، برنامه ریزی توزیع فضایی کاربری‌های شهری جهت تامین عدالت فضایی شهر(با تاکید بر کاربری های بهداشتی درمانی)، هفتمین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران، دوره اول، صفحه 19-1.
3. امیرفخریان، مصطفی؛ بازرگان، مهدی؛(1398). تقابل دوگانگی ارتقاء/تنزل هویت در مجموعه‌های باارزش شهری در چارچوب رویکرد آمایش، نمونه میدان شهدا مشهد، برنامه‌ریزی و آمایش فضا دوره ٢٣ ، شماره ٣، صفحه 100-65.
4. امین نیری، بهناز، بداقلو، ساسان، رفیعیان، مجتبی(1396)، تحلیل فضایی خدمات هفتگانه شهری بر اساس رویکرد عدالت توزیعی، دانش شهرسازی، دوره 1، شماره 1، صفحه 69-55.
5. پریزادی، طاهر، میرزازاده، حجت(1397)، توسعه منطقه ای در ایران با رویکرد عدالت توزیعی، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی سال هجدهم، شماره 50، صفحه 198-179.
6. پوراحمد، احمد، شماعی، علی(1380)، توسعه فیزیکی شهر یزد و تأثیر آن بر ساختار جمعیت بافت قدیم شهر، دوره 18، شماره 18، صفحه 32-3.
7. حاتمی نژاد، حسین، مهدیان، بهنمیری، معصومه، مهدی، علی(1391)، بررسی و تحلیل عدالت فضایی برخورداری از خدمات بهداشتی- درمانی با استفاده از مدل‌های Morris ،Topsis و Taxonomy مطالعه موردی: شهرستان‌های استان مازندران، آمایش جغرافیایی فضا، دوره 2، شماره 5، صفحه 76 - 97.
8. حجتی، وحیده، مضطرزاده، حامد(1387)، مفهوم عدالت و رابطه آن با شهر، جستارهای شهرسازی، شماره 24 و 25، صفحه 40 – 47.
9. حیدری، جهانگیر(1395)، تحلیل توزیع فضایی کاربری‌های خدمات عمومی شهری در نواحی شهر بوشهر، جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای سال چهاردهم پاییز و زمستان 1395 شماره 2 (پیاپی 27)، صفحه 153-129.
10. داداش پور، هاشم، رستمی، فرامرز، علیزاده، بهرام(1393)، بررسی و تحلیل توزیع عادلانه خدمات شهری و الگوی یراکنش فضای، آن‌ها در شهر همدان، فصلنامه مطالعات، سال سوم، شماره 12، صفحه 5-18.
11. رهنما, محمد, امیرفخریان, مصطفی(2013)، تحلیل دسترسی فضایی به خدمات بهداشتی-درمانی درشهرمشهد. فصلنامه علمی ـ پژوهشی برنامه ریزی توسعه کالبدی, 1(3), 61-74.
12. سلیمی، غلامرضا؛ پورعزت، علی اصغر(1389)، بررسی تاثیر رابطۀ بی عدالتی در سازمان بر گسترش میل به فساد اداری، اندیشۀ مدیریت راهبردی. سال چهارم. شماره اول، صفحه 159-131.
13. ضرابی، اصغر، تبریزی، نازنین(1390)، تعیین سطح توسعه یافتگی شهرستان‌های استان مازندران- رویکرد تحلیل عاملی، آمایش محیط، دانشگاه آزاد ملایر، شماره 12، صفحه 77-63.
14. فرید، یدالله(1391)، جغرافیای جمعیت، انتشارات دانشگاه تبریز، چاپ پنجم.
15. محمدی، جمال، احمدیان، مهدی، علیزاده، جابر، جمینی، داوود(1391)، تحلیل فضایی توسعۀ شاخص‌های بهداشتی درمانی در استان آذربایجان غربی، رفاه اجتماعی، دوره ۱۲، شماره ۴۷، صفحه ۱۵۳-۱۸۰.
16. مشکینی، ابوالفضل، لطفی، صدیقه، احمدی، فرزانه(1393)، تحلیل عملکرد مدیریت شهری در عدم تعادل فضایی میان نواحی شهری (مطالعه موردی شهر قائمشهر)، ‌‌برنامه‌ریزی ‌و ‌آمایش‌فضا، دوره 18، شماره 2، صفحه 172-153.
17. وارثی، حمیدرضا، زنگی آبادی، علی، یغفوری، حسین(1387)، بررسی تطبیقی توزیع خدمات عمومی شهری از منظر عدالت اجتماعی، جغرافیا و توسعه، شماره 11، صفحه 156-139.
18. هاروی، دیوید(1376)، عدالت اجتماعی و شهر، ترجمه فرخ حسامیان، محمد رضا حائری و بهروز منادی زاده، تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری (وابسته به شهرداری تهران).
19.
20. Brousmiche, D., Occelli, F., Genin, M., Cuny, D., Deram, A., & Lanier, C. (2020). Spatialized composite indices to evaluate environmental health inequalities: Meeting the challenge of selecting relevant variables. Ecological Indicators, 111, 106023.
21. Finlay, J. M. (2018). ‘Walk like a penguin’: Older Minnesotans' experiences of (non) therapeutic white space. Social Science & Medicine, 198, 77-84.
22. Gilbert, A. Chakraborty, j. (2011). Using geographically weighted regression for environmental justice analysis: Cumulative cancer risks from air toxics in Florida", Social Science Research, 273- 286.
23. Haggett, P. (1996). Geography into the next century: personal reflections. Geography into the twenty-first century, 11-18.
24. Haggett, P. (1996). Geography A Modern Synthesis. Tehran: Samt.
25. Harvey, D. (1997). Social Justice and city (Hesamiayan F., et al. trans), Tehran: Processing and urban planning.
26. Jarvis, I., Gergel, S., Koehoorn, M., & van den Bosch, M. (2020). Greenspace access does not correspond to nature exposure: Measures of urban natural space with implications for health research. Landscape and Urban Planning, 194, 103686.
27. Kawachi, I., Subramanian, S. V., & Almeida-Filho, N. (2002). A glossary for health inequalities. Journal of epidemiology and community health, 56(9): 647-652.
28. McCormack, G. R., Koohsari, M. J., Turley, L., Nakaya, T., Shibata, A., Ishii, K., ... & Oka, K. (2019). Evidence for urban design and public health policy and practice: Space syntax metrics and neighborhood walking. Health & Place, 102277.
29. Oliver, A., & Mossialos, E. (2004). Equity of access to health care: outlining the foundations for action. Journal of Epidemiology & Community Health, 58(8), 655-658.
30. Omer, I. (2006). evaluating accessibility using house-level data: A spatial equityperspective. Computers, Environment and Urban Systems, 30, 254–274.
31. Ram, R. (2005). Income inequality, poverty, and population health: evidence from recent data for the United States. Social science & medicine, 61(12), 2568-2576.
32. Reibling, N. (2010). Healthcare systems in Europe: towards an incorporation of patient access. Journal of European Social Policy, 20(1), 5-18.
33. Smoyer‐Tomic, K. E., Hewko, J. N., & Hodgson, M. J. (2004). Spatial accessibility and equity of playgrounds in Edmonton, Canada. Canadian Geographer/Le Géographe canadien, 48(3), 287-302.
34. Streeten, P. (1999). Components of a future development strategy: The importance of human development. Finance and Development, 36(4), 30.
35. Xing, L., Liu, Y., Wang, B., Wang, Y., & Liu, H. (2020). An environmental justice study on spatial access to parks for youth by using an improved 2SFCA method in Wuhan, China. Cities, 96, 102405.