تحلیلی بر تغییرات سطح تاب‎آوری سکونتگاه‎های روستایی تبدیل‎شده به شهر(مطالعه موردی: روستاهای برده‎رشه و اورامان در استان کردستان)

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ، دانشگاه پیام نور ، تهران، ایران
2 دانشگاه پیام نور
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت اثرگذاری تبدیل روستا به شهر بر وضعیت تابآوری روستاشهری جدید در دو سکونتگاه اورامان و برده‌رشه در استان کردستان انجام شده است. این پژوهش ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ روش، توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری اطلاعات، از روش اسنادی در بخش نظری و نیز روش میدانی مبتنی‌بر مصاحبه، مشاهده و توزیع پرسش‌نامه استفاده شده است. 250 سرپرست خانوار از حجم جامعهای به تعداد 951 خانوار با استفاده از فرمول کوکران انتخاب و پرسش‌نامه‏ها درمیان آن‌ها به‌روش تصادفی، پس از مشخص شدن سهم هریک از روستاشهرها از تعداد کل پرسش‌نامه‏ها توزیع شد. نتایج تجزیه و تحلیل نشان داد که تبدیل روستاها به شهر و ایجاد روستاهای جدید نقش مؤثری در ارتقای سطح تاب‏آوری سکونتگاه‏های موردبررسی دارد و میانگین وضعیت تابآوری از 2.85 دوره‌ی قبل به 3.17 در دوره‌ی بعد در سطح معنی‌داری 0.001 ارتقا یافته است. از سوی دیگر، بعد اقتصادی با بار کلی 0.510 بیشترین تأثیر را در بهبود وضعیت تاب‏آوری این روستاشهرها داشته است. همچنین، بین میزان بهبود سطح تاب‏آوری دو روستاشهر، تفاوت معنی‏داری وجود دارد و روستاشهر برده‏رشه با میانگین 3.41 وضعیت بهتری از روستاشهر اورامان با میانگین سطح تابآوری 2.96 یافته است. تفاوت در وضعیت موقعیت طبیعی، موقعیت استراتژیک، موقعیت ارتباطی، وضعیت عملکرد مسئولان و تنوع استراتژیهای معیشتی مهم‌ترین عوامل ایجادکننده‌ی این تفاوت بهبود سطح تابآوری هستند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


- ابراهیم‎زاده، عیسی، طیبی، نجمه و شفیعی، یوسف،1390، تحلیلی کارکردی از نقش اقتصادی شهرهای کوچک در توسعه روستایی(مطالعه موردی: زاهدشهر فسا)، فصلنامه جغرافیا و برنامه‎ریزی محیطی، سال 23، شماره 1،صص 172-151.
- ایزدی خرامه، حسن و افتخاری، عبدالرضا،1380، تحلیلی بر رویکردهای مکانیابی و توزیع خدمات در مناطق روستایی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، دوره 16، شماره 3،صص 66-30.
- بذر افشان،جواد، طولابی نژاد، مهرداد، و طولابی نژاد، میثم(1397) تحلیل فضایی تفاوت های تاب آوری در نواحی شهری و روستایی در برابر مخاطرات طبیعی (مورد مطالعه شهرستان پل دختر) فصلنامه پژوهشهای روستایی، دوره 9، شماره 1، صص: 134-115
- برقی، حمید، قنبری، یوسف و سیف الهی، محمودی،1390، بررسی رضایتمندی ساکنان مناطق روستایی در تبدیل نقاط روستایی به شهر،فصلنامه جغرافیا(فصلنامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران)، سال نهم، شماره31، صص225-215.
- پاپلی یزدی، محمد حسین و ابراهیمی، محمد امیر،1387، نظریه‎های توسعه روستایی، انتشارات سمت، چاپ پنجم، تهران.
- پرتوی، پروین، بهزادفر، مصطفی و شیرانی، زهرا، 1395، طراحی شهری و تاب‎آوری اجتماعی(بررسی موردی: محله جلفا اصفهان)، دو فصلنامه معماری و شهرسازی، شماره 17،صص 116-90.
- پور محمدی، محمد رضا، طورانی، علی(1396) شناسایی و تحلیل عوامل موثر در توسعه یکپارچه با تاکید بر پیوندهای روستایی- شهری(مطالعه موردی: شهرستان مینو دشت)، فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا دوره 21، شماره 2،صص:118-81
- داداش‌پور، هاشم،1394، سنجش ظرفیت‌های تاب‌آوری در مجموعه شهری قزوین، دو فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت بحران، شماره هشتم، صص 73-82.
- دربان آستانه، علیرضا و محمودی، منیژه،1395، ارزیابی کیفیت زندگی در روستا-شهرهای جدید(مطالعه موردی: شهر بانوره)، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 42، صص 218-199.
- رضایی، محمد رضا، 1391، ارزیابی تاب‎آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی(مطالعه موردی: زلزله محله‎های شهر تهران)، دو فصلنامه علمی – پژوهشی مدیریت بحران، شماره سوم، صص36-26.
- رضایی، محمدرضا، سرایی، محمد حسین و بسطامی نیا، امیر،1394، تبیین و تحلیل مفهوم تاب‎آوری و شاخص‎ها و چارچوب‎های آن در سوانح طبیعی، دو فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره 6، شماره 1، صص 32-41.
- رضوانی، محمدرضا، منصوریان، حسین و احمدی، فاطمه،1388، ارتقای روستا به شهر و نقش آن در بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی(مطالعه موردی: شهرهای فیروزآباد و صاحب)،فصلنامه پژوهش‎های روستایی، شماره 1، دوره 1،صص 65-33.
- رفیعیان، مجتبی، رضایی،محمد رضا،عسکری، علی، پرهیزکار،اکبر و سایان،سیاوش(1390) تبیین مفهوم تاب آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور، فصلنامه برنامه ریزی و آمایش فضا(فصلنامه مدرس علوم انسانی)، دوره 15، شماره،4، صص:19-41
- زنگنه، یعقوب، سمیعی پور، داود و حمیدیان، علیرضا،1392، تبدیل روستا به شهر و نقش آن در توسعه منطقه‎ای و تحولات نظام شهری(مطالعه موردی: خراسان رضوی)، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال چهارم، شماره سیزدهم، صص 36-17.
- زیاری، کرامت الله و رمضان زاده، رقیه، 1392، روستاشهر و نقش آن در تعادل بخشی ناحیه‎ای(مطالعه موردی: شهرستان بروجرد)، چشم انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی، سال هشتم، شماره 24، صص 37-17.
- سرایی، محمد حسین و ثانی، محمد اسکندر،1386، تبدیل روستاهای بزرگ به شهرهای کوچک و نقش آن در تعادل بخشی ناحیه‎ای مورد شناسی: ریوش شهرستان کاشمر، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 10، صص 182-156.
- سلمانی، محمد، کاظمی ثانی، نسرین، بدری، سید علی و شریف، مطوف ،1395،شناسایی و تحلیل تاثیر متغیرها و شاخص‌های تاب‌آوری: شواهدی از شمال و شمال شرقی تهران، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال سوم، شماره 2،صص 22-1.
- شریفی نیا، زهرا و نورا، محمد رضا،1389، بررسی نقش شهرهای کوچک در توسعه روستایی با استفاده از روش تحلیل شبکه (مطالعه موردی: دهستان نظام آباد شهرستان آزاد شهر)، فصلنامه جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره اول،صص 101-93.
- عزیزی،محمد مهدی زبردست، اسفندیار و برنافر،مهدی (1397) تحلیلی بر عوامل و اثرات تبدیل روستا به شهر بر نظام شهری استان گیلان(1335-1395)، برنامه ریزی و آمایش فضا(فصلنامه مدرس علوم انسانی) ،دوره 21،شماره 1،صص187-217
- قنبری،یوسف و برقی، حمید،1388، تحلیلی بر رویکرد کارکردهای شهری در توسعه روستایی با تاکید بر مدل یوفرد، نشریه راهبرد یاس، شماره 20، صص 195-201.
- کاظمی، داود و عندلیب، علیرضا،1394، ارزیابی مؤلفه های مؤثر تاب‌آوری اجتماعی سکونتگا‌ه‌های روستایی در شرایط بحرانی، فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 185،صص 139-129.
- مرکز آمار ایران(1395) سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان کردستان( شهرستانهای مریوان و سروآباد)
- مهدیزاد، وفا،1395،میزان تاب‌آوری شهر سنندج در بعد زیست محیطی، اولین همایش بین المللی اقتصاد شهری )با رویکرد اقتصاد مقاومتی، اقدام و عمل(، انجمن علمی اقتصادی ایران،صص 1282-1272.
- Abou-Korin, Antar ,2014 ,Small-size urban settlements: Proposed approach for managing urban future in developing countries of increasing technological capabilities, the case of Egypt, Ain Shams Engineering Journal, 5, pp377–390.
- Alinovi, Luca,2010, Livelihoods Strategies and Household Resilience to Food Insecurity: An Empirical Analysis to Kenya, Agricultural Development Economics Division, FAO, Rome, Italy Paper prepared for the Conference on “Promoting Resilience through Social Protection in Sub-Saharan Africa”, organised by the European Report of Development in Dakar, Senegal,28-30.
-Ash, K. D., S. L. Cutter, and C. T. Emrich. (2013). Acceptable losses? The relative affects of natural hazards in the United States, 1980–2009. International Journal of Disaster Risk Reduction,5, 61- 72.
-B urton, C. G. (2015). A validation of metrics for community resilience to natural hazards and disasters using the recovery from Hurricane Katrina as a case study. Annals of the Associa-tion of American Geographers, 105 (1), 67- 86
- Carleson, L, 2012, Resilience: theory and application, U.S department energy laboratory managed by UCHicago Arggone, LLC.
- Cutter. S. L, Ash. K. D, and Christopher T. Emrich, (2016),Urban–Rural Differences in Disaster Resilience, Annals of the American Association of Geographers, 106 (6), 1236- 1252.
- Datta, Rupa,2004, Territorial Integration : An Approach to address Urbanising Villages in the Planning for Delhi Metropolitan Area, India, Territorial Integration of Urbanising Villages 40th IsoCaRP Congress 2004.
- DFID,2008, Sustainable Livelihoods Guidance Sheets, Numbers 1-8, London: Department for International Development , available on www.livelihoods.org,.
- Griffiths, M.P,2016, Resilience and Community Social Organizations in Rural Myanmar, Research Consultant Social Policy & Poverty Research Group.
- Jahani, mohammad mahdi and ahmadian mohammad ali,2015, analyzing small town centralization effects on spatial organization of rural settlement (case study: zoshk, noqondar, virani village), International Journal of Engineering Science Invention, Volume 4 ,ssue 2 , PP:34-43.
- Owusu, George,2005, the role of district capitals in regional development: linking small towns, rural-urban linkages and decentralisation in ghana, phd.-thesis, department of faculty of social sciences and technology management norwegian university of science and technology, ntnu trondheim.
- Pain, Adam and Levine Simon,2012, A conceptual analysis of livelihoods and resilience: addressing the ‘insecurity of agency’, Overseas Development Institute. HPG Working Paper.
- Pisano, Umberto,2012, Resilience and Sustainable Development: Theory of resilience, systems thinking And adaptive governance, ESDN Office at the Research Institute for Managing Sustainability ,Vienna University of Economics and Business Franz Klein Gasse 1, A-1190 Vienna, Austria.
- Sadeka, Sumaiya,2013, Livelihood Vulnerability due to Disaster: Strategies for Building Disaster Resilient Livelihood, nd International Conference on Agricultural, Environment and Biological Sciences (ICAEBS’2013) Dec. 17-18, 2013 Pattaya (Thailand) ,pp 95-101.
- Satterthwaite D, Tacoli C. 2003, The urban part of rural development: the role of small and intermediate urban centres in rural and regional development and poverty reduction. London: IIED.
- Speranza, Chinwe,2014, An indicator framework for assessing livelihood resilience in the context of social–ecological dynamics, Global Environmental Change, No28 ,pp109–119.
- States Agency for International Development (USAID), urban resilience measurement, An Approach Guide and Training Curriculum, at: https://www .mercycorps.org /sites/default/files/urban %20resilience%20 measurement_training%20guide_final.pd.
- Tacoli, Cecilia,2004, The Role of Small and Intermediate Urban Centres and Market Towns and the Value of Regional Approaches to Rural Poverty Reduction Policy, UK Department for International Development.
- Tanner, T.,et all, 2015,Livelihood resilience in the face of climate change, Nature Climate Change 5,pp 23–26.
- Vaitla, Bapu,2012, Resilience and Livelihoods Change in Tigray, Ethiopia, Feinstein International Center.
- Wilson, Brenda,2009, Economic Diversification and Prospects for Sustainable Rural Livelihoods in a Dryland Agrarian Village: A Case Study in Bijapur District Karnataka, India, A Thesis Submitted to the Faculty of Graduate Studies In Partial Fulfillment of the Requirements For the degree of master of natural resources management, University of Manitoba Winnipeg, Manitoba.