تأثیر احداث سد بهشت‌آباد بر راهبردهای معیشت خانوارهای جوامع محلی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
1 کارشناسی ارشد، گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران
2 استاد،گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان
چکیده
بسیاری از کشورها جمعیت روبه افزایش دارند و با کمبود جدی آب مواجه هستند و تأمین و توزیع آب متناسب با تقاضای آن‌ها نیست. احداث سدها از راهکارهای اساسی جهت مدیریت چالش کمبود آب در دهه‌های اخیر است، اما این راهبرد می‌تواند پیامدهای منفی اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی به همراه داشته باشد. هدف این مقاله بررسی دیدگاه خانوارهای محلی پیرامون پیامدهای احتمالی حاصل از احداث سد بهشت‌آباد بر راهبردهای معیشت کشاورزی و غیرکشاورزی آن‌هاست. این پژوهش پیمایشی در جوامع روستایی و شهری واقع در حوزه مبدا و محل احداث سد، یعنی حوزه آبخیز بهشت‌آباد در استان چهارمحال و بختیاری صورت گرفت. در این مطالعه با استفاده از روش نمونه‌گیری چند مرحله‌ای 200 خانوار از 3514 خانوار منطقه انتخاب شدند و داده‌ها با استفاده از پرسش‌نامه و مصاحبه ساختاریافته گردآوری گردیدند. از دید جوامع محلی احداث سد بهشت‌آباد باعث تخریب دارایی‌های فیزیکی کشاورزی و غیرکشاورزی و افزایش آسیب‌پذیری معیشت آن‌ها خواهد شد که این امر خود سبب افزایش مهاجرت، تغییر فرهنگ محلی، روی آوردن خانوارها به مشاغل کاذب و فروپاشی خانوارها بر اثر مهاجرت اجباری محلی خواهد شد. این دیدگاه به طور معنی‌داری تحت تأثیر داشتن شغل کشاورزی و خدماتی خانوار، میزان اراضی خانوار، تعداد دام سبک و سنگین، سن و میزان تحصیلات بود. این پژوهش نشان داد از دید جوامع محلی و شهری در صورت احداث سد دارایی‌های فیزیکی کشاورزی و غیرکشاورزی آسیب دیده و مشاغل مربوط به آن‌ها از بین خواهد رفت، هرچند ممکن است برخی مشاغل وابسته به صنعت و خدمات نیز به وجود آید؛ بنابراین قبل از احداث سد، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان باید امکان‌سنجی و تأمل بیشتری صورت گیرد تا پیامدهای ناگواری پس از آن به وجود نیاید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آتی کندی، پیام فتح اله؛ حسین زاده، محمدمهدی؛ کیانی، وحید؛ عبدی، فاطمه (1394) بررسی بحران آب و راهکارهای پیش رو (تاکید بر کشور پهناور ایران)، دومین همایش ملی راهکارهای پیش روی بحران آب در ایران و خاور میانه، 20 دی ماه 1394، شیراز .
احمدی اوندی، ذوالفقار؛ بهمنی، سجاد؛ سپهوند، عزیزاله؛ مرادی، علی (1393) ارزیابی پیامدهای اجتماعی و فرهنگی پروژه احداث سد کارون3، فصلنامه توسعه اجتماعی 8(3)،صص 52-27.
احسانی، مهرزاد؛ خالدی، هومن (1383) شناخت و ارتقای بهره‌برداری آب کشاورزی به‌منظور تامین امنیت آبی و غذایی کشور، یازدهمین همایش کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، 3و4 دی ماه 1382، دانشگاه تهران، تهران.
برج، رابل جی (1389) راهنمایی عملی تاثیرات اجتماعی (ترجمه محمدعلی رمضانی، مرتضی قلیچ)، تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
رحمتی، علیرضا؛ نظریان، اصغر (1389) آثار اقتصادی، اجتماعی، محیط‌زیستی سکونتگاه‌های مشمول جابه‌جایی ناشی از ایجاد سدها (مطالعه موردی: سدگتوند علیا و رودخانه کارون)، فصلنامه پژوهش محیط‌زیست، (1)2، صص66 – 53.
سجادی قیداری، حمدالله. صادق‌لو، طاهره. پالوج، محمد (1392) اولویت‌بندی راهبردهای معیشت پایدار روستایی با مدل ترکیبی سوات– تاپسیس– فازی: مطالعه موردی شهرستان خدابنده، فصلنامه روستا و توسعه، 16(2)،صص 110- 85.
فنی، زهره، خلیل اللهی، حسینعلی، سجادی، ژیلا، و فال سلیمان، محمود (1395)، تحلیل دلایل و پیامدهای خشکسالی دراستان خراسان جنوبی و شهر بیرجند، مجله آمایش فضا و برنامه ریزی دانشگاه تربیت مدرس، 20(4)، 175-200.
کرمی، غلامحسین، و حاجیوند، حبیب الله (1389) ضرورت ارزیابی طرح‌های بیابان‌زایی (مروری بر چهاردهه بیابان‌زایی در استان بوشهر)، اولین همایش ملی مقابله با بیابان‌زایی و توسعه پایدار تالاب‌های کویری ایران، 28-27 خرداد ماه 1389، سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، اراک.
کرمی دهکردی، اسماعیل.، انصاری، افشین (1391) تاثیر طرح‌های منابع طبیعی بر معیشت پایدار خانوارهای روستایی در شهرستان زنجان، مجله علمی و پژوهشی فناوری‌های نوین کشاورزی، 5(2)،صص 136=107.
ملک‌حسینی، افسانه. میرک‌زاده، علی اصغر (1393) تحلیل اثرات اجتماعی- اقتصادی سدسازی بر توسعه روستایی (مطالعه موردی: سد سلیمانشاه)، نشریه علمی پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 19(53)،صص 351-325.
ولایتی، سعداله (1389) بررسی بحران آب استان خراسان، مجله برنامه ریزی و آمایش فضا دانشگاه تربیت مدرس، 10(1)، صص 231-234.
Alinovi, L., D’Errico, M., Mane, E., & Romano, D. (2010). Livelihoods strategies and household resilience to food insecurity: An empirical analysis to Kenya. Paper presented at the conference organized by the European Report of Development, Dakar, Senegal, June.
Babulo, B., Muys, B., Nega, F., Tollens, E., Nyssen, J., Deckers, J., & Mathijs, E. (2009). The economic contribution of forest resource use to rural livelihoods in Tigray, Northern Ethiopia. Forest Policy and Economics, 11(2), 109-117.
Bhattarai, M., Pant, D., & Molden, D. (2002). Socio-Economics and Hydrological Impacts of Intersectoral and Interbasin Water Transfer, Melamchi Water Transfer Project in Nepal.
Cannon, T., Twigg, J., & Rowell, J. (2003). Social vulnerability, sustainable livelihoods and disasters: London: DFID.
Chambers, R., & Conway, G. (1992). Sustainable rural livelihoods: practical concepts for the 21st century: Institute of Development Studies (UK).
DFID, U. (1999). Sustainable livelihoods guidance sheets. London: DFID.
Diop, M. D., Diedhiou, C. M., & Niasse, M. (2009). Sharing the benefits of large dams in West Africa: The case of displaced people: The Global Water Initiative.
Ellis, F. (2000). The determinants of rural livelihood diversification in developing countries. Journal of Agricultural Economics, 51(2), 289-302.
FAO. (2009). The livelihood assement tool - kit: Analysing and responding to the impact of disasters on the livelihoods of pepople. Retrieved from Retrieved from ROME, FAO.
Goldman, I. (2000). Sustainable livelihoods approaches: origins, applications to aquatic research and future directions. Paper presented at the Conference on Practical Strategies for Poverty Targeted Research. Hanoi, Vietnam.
International Rivers. (2013). Hydropower Dams in Cambodia. Retrieved from campaigns.: Namy, S. (2007). Addressing the social impacts of large hydropower dams. The Journal of International Policy Solution, 7, 11-17.
Nelson, R., Kokic, P., Crimp, S., Martin, P., Meinke, H., Howden, S., . . . Nidumolu, U. (2010). The vulnerability of Australian rural communities to climate variability and change: Part II—Integrating impacts with adaptive capacity. Environmental Science & Policy, 13(1), 18-27.
Niehof, A. (2004). The significance of diversification for rural livelihood systems. Food policy, 29(4), 321-338.
O'connor, R. E., Bard, R. J., & Fisher, A. (1999). Risk perceptions, general environmental beliefs, and willingness to address climate change. Risk analysis, 19(3), 461-471.
Rachid, G. K. (2007). Evolution of natural resource management in Mount Lebanon the case of Batloun 1935-2005-by Grace Kamal Rachid. American University of Beirut. Retrieved from http://hdl.handle.net/10938/7560 .
Scoones, I. (2009). Livelihoods perspectives and rural development. The Journal of Peasant Studies, 36(1), 171-196.
Sheets, S. L. G. (2000). Department for International Development: London.
Shiklomanov, I. A. (2000). Appraisal and assessment of world water resources. Water international, 25(1), 11-32.
Van den Berg, M. (2010). Household income strategies and natural disasters: Dynamic livelihoods in rural Nicaragua. Ecological Economics, 69(3), 592-602.
Woodhouse, P., Howlett, D., & Rigby, D. (2000). A framework for research on sustainability indicators for agriculture and rural livelihoods.
World Bank. (2010). Overview : Water Sector Brief. Washington DC.: The World Bank. Retrieved from Washington DC: World Bank.
World Bank. (2013). Toward a sustainable energy future for all: directions for the World Bank Group’s energy sector. Retrieved from Washington DC: World Bank.